Ανακαλύψτε τα Ηπειρώτικα Γεφύρια!

Όμορφα ανθρώπινα δημιουργήματα που αντέχουν στον χρόνο και κουβαλούν θρύλους και παραδόσεις 

Η ανάγκη επικοινωνίας μεταξύ τους αλλά και με τον υπόλοιπο κόσμο ανάγκασε τους Ηπειρώτες από πολύ παλιά να γεφυρώσουν χαράδρες, ποτάμια, φαράγγια, και νερά που τους έκλειναν τον δρόμο ή τους εμπόδιζαν να περάσουν.

Γεφύρια μονότοξα, δίτοξα, τρίτοξα ή και μεγαλύτερα, στεριώνανε με περισσή δεξιοτεχνία οι αριστοτέχνες Ηπειρώτες μαστόροι της πέτρας. Αλλοτε σε προεκτάσεις βράχων και βουνών, άλλοτε σε απότομες πλαγιές και δύσβατα μονοπάτια κι άλλοτε στις όχθες των ποταμών, γεφύρια στεριώνανε θρύλους και παραδόσεις. 

Αναγκασμένοι οι Ηπειρώτες να ταξιδεύουν σε αναζήτηση καλύτερης τύχης από τον κακοτράχαλο κι άγονο τόπο τους που υπεραγαπούσαν, όταν επέστρεφαν σε αυτόν ήθελαν να κάνουν κάτι που να μείνει αφενός για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των κατοίκων του τόπου κι αφετέρου να μείνει το όνομά τους στην ιστορία.

Μερικές όμως φορές την απόφαση για ένα γεφύρι μεγάλο έπρεπε να πάρει ολόκληρο το χωριό και αν δεν υπήρχε βοήθεια από ευεργέτη η δωρητή Έλληνα ή Τούρκο αξιωματούχο ή ακόμη και από ηγούμενο μοναστηριού, τότε υποχρεούνταν όλοι να συνεισφέρουν και με το πέρασμα του χρόνου το γεφύρι έπαιρνε για διάφορους λόγους την ονομασία του. Αν ήταν όμως δωρεά, τότε έπαιρνε το όνομα του ευεργέτη – δωρητή σε ένδειξη ευγνωμοσύνης. 

Δεν είναι λίγα τα γεφύρια που σώθηκαν και φέρνουν ακόμη το όνομα του ευεργέτη που τα έχτισε. Όπως βέβαια και των περισσοτέρων τεχνιτών της πέτρας που με μοναδική δεξιοτεχνία φτιάξανε γεφύρια που άντεξαν στο διάβα του χρόνου και στην μανία των στοιχείων της φύσης δείχνοντας την αξιοσύνη τους και πέρα από την χρήση τους έμειναν ως στολίδια μοναδικά του Ηπειρωτικού Τοπίου.

Μεγάλα ή μικρά αριστουργήματα που ξεχωρίζουν για την τελειότητα της κατασκευής, την κομψότητα της εικόνας δεμένα με άγρια βράχια ή πυκνή βλάστηση πάνω από ποτάμια άλλοτε ορμητικά και αφρισμένα κι άλλοτε ήρεμα και στεγνά. Το καθένα με την ιστορία και τον θρύλο του όπως αυτό της Aρτας που σύμφωνα με την λαϊκή μας παράδοση μόνο αν θυσίαζε ο πρωτομάστορας την γυναίκα του θα στερέωνε το γεφύρι. 

Μαστόροι της πέτρας “κλειδώνοντας” στην κορφή, στέριωναν τον τρούλο του γεφυριού κι έμειναν ξακουστοί για τις δυνατότητές τους. Δεν ήταν μάλιστα λίγοι όσοι με τα μπουλούκια τους τα ύστερα χρόνια ταξίδεψαν στην ξενιτιά χτίζοντας κι εκεί γεφύρια και καμάρες που μένουν ολόρθα ως σήμερα.

Κουμάντο στο μπουλούκι έκανε ο πρωτομάστορας που έκλεινε τις συμφωνίες για τις δουλειές, έκανε τα σχέδια για το χτίσιμο και έδινε οδηγίες σε όλους, νταμαρτζήδες (για το βγάλσιμο κι επιλογή της πέτρας), λασπάδες, μαρμαρογλύφτες, χτιστάδες, ξυλουργούς και ξυλογλύπτες, ζωγράφους αλλά και εργάτες που συνήθως ήταν μικρά παιδιά που βοηθούσαν και μάθαιναν την δουλειά. 

Γεφύρια πέτρινα υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα, μα στην Ήπειρο είναι τα πιο γνωστά, όπως αυτό της Aρτας και της Πλάκας. Στα Ζαγοροχώρια όμως βρίσκονται τα πιο πολλά, τα πιο παλιά αλλά και τα πιο ενδιαφέροντα δείγματα.

Βασικό υλικό για το χτίσιμο ενός γεφυριού ήταν η πέτρα που διαλέγονταν μία-μία, διαμορφώνονταν όσο και όπως χρειάζονταν κι έμπαινε στην άκρη ωσότου γίνει το ξυλότυπο για να αρχίσει το χτίσιμο ταυτόχρονα κι από τις δύο πλευρές και το “αντάμωμα” για να “κλειδώσει” ο τρούλος.

Ήταν η πέτρα που εξισορροπούσε τις αντίθετες δυνάμεις και παρείχε σταθερότητα. Αυτό γινόταν κυρίως στα μονότοξα γεφύρια, ανάλογα με το άνοιγμα που είχαν, μεγαλύτερα από του γεφυριού της Πλάκας αλλά και στα υπόλοιπα με τα πολλά τόξα. 

Όσες βάσεις έμπαιναν στην κοίτη του ποταμού ήταν κωνικές προς την ροή του νερού ώστε να γλιστράει το νερό και να μην πιέζει έτσι την βάση. Το πλάτος του γεφυριού δεν ήταν μεγάλο κι έφτανε συνήθως ώστε να περνά πάνω του ένα ζώο φορτωμένο, δηλαδή περί τα 2 μέτρα ενώ υπήρχαν και στενότερα μα και φαρδύτερα. Στρώνονταν με καλντερίμι όπως οι δρόμοι των χωριών μόνο που οι “ούβιες”, οι πέτρες οι κάθετες που εξείχαν για να μην γλιστράνε τα ζώα ήταν πιο πυκνές.

Ακόμη στα πλαϊνά του γεφυριού είχανε πεζούλια ή τοποθετούσαν λεπτές όρθιες πέτρες 60 – 70 εκατ. ύψος σαν προστατευτικό κάγκελο. Ενώ στις δύο όχθες του γεφυριού συνήθως κάνανε πεζούλια που βοηθούσαν στο φόρτωμα – ξεφόρτωμα ή στο καβαλίκεμα. Γιατί πολλοί φοβούνται να περάσουν καβάλα το γεφύρι. 

Το γεφύρια που χτίστηκαν από εκατοντάδων ετών στην Ήπειρο ήταν πάρα πολλά, από τα οποία λίγα σώζονται σήμερα και είναι σε καλή κατάσταση. Κι αυτό γιατί όπως κάθε ανθρώπινο οικοδόμημα χρειάζονταν συντήρηση για να αντέξουν περισσότερο στο διάβα του χρόνου.

Έτσι από όταν άρχισαν να γίνονται αμαξωτοί δρόμοι και η ανάγκη χρήσης των γεφυριών συνεχώς μειώνονταν δεν υπήρχε πια το ανάλογο ενδιαφέρον για την συντήρησή τους. Ώσπου πολλά από αυτά άρχισαν να πέφτουν και σήμερα δεν υπάρχουν παρά λίγες πέτρες που μαρτυρούν την τότε παρουσία τους ή να σώζονται σε αναφορές γραπτές από εκείνες τις εποχές. 

Τα τελευταία χρόνια όμως τα γεφύρια αυτά χαρακτηρίσθηκαν διατηρητέα μνημεία λαϊκής αρχιτεκτονικής και σπουδαία δείγματα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξει ενδιαφέρον και κονδύλια για την συντήρησή τους από εξειδικευμένους τεχνίτες με τις υποδείξεις αρχιτεκτόνων και αρχαιολόγων και κατ΄ αυτόν τον τρόπο να διατηρούνται όρθια και πανέμορφα γεφύρια πέτρινα, θεαματικά ανθρώπινα δημιουργήματα που κουβαλούν μαζί τους θρύλους και παραδόσεις που χάνονται στο βάθος του χρόνου.

Στέκουν εκεί που βρίσκονται όρθια και μπορεί να μην εξυπηρετούν ανάγκες, αλλά σίγουρα προσελκύουν το ενδιαφέρον όλων όσων επισκέπτονται την περιοχή που τα θαυμάζουν για την εξαιρετική τέχνη, την ομορφιά και την ιστορία τους. 

Μια ιστορία ξεχωριστή για το καθένα, για το πότε, το πως, και από ποιον χτίστηκε, τι εξυπηρετούσε και τι συνέβη στο διάβα του χρόνου έτσι ώστε να μείνει ως θρύλος η ιστορία που συνοδεύει το γεφύρι. 

Γέφυρα Πλακίδα 

Γέφυρα Πλακίδα ή Καλογερικό, κοντά στους Κήπους Ζαγορίου. Στην αρχή ήταν ξύλινο και το 1814 ο Καλόγερος Σεραφείμ από την Ιερά Μονή της Βίτσας με 20.000 γρόσια το έχτισε πέτρινο, γι’ αυτό και ονομάστηκε Καλογερικό, το 1865 επισκευάστηκε από τον Αλέξη Πλακίδα και τον αδελφό του, από όπου πήρε και το όνομά τους. 

Γέφυρα Κόκκορου 

Από τα πιο σημαντικά γεφύρια στο Ζαγόρι είναι το μονότοξο του Νούτσου ή Κόκκορου, που χτίστηκε το 1750 και χρηματοδότης του ήταν ο άρχοντας Νούτσος Κοντοδήμος από το γειτονικό χωριό Καπέσοβο. Εκεί στο στένωμα του ποταμού που δίνει ορμή στα νερά είχε φτιάξει και το νερόμυλό του ο Γρηγόρης Κόκκορης που έδωσε και το δεύτερο όνομα στο Γεφύρι. 

Γέφυρα Βωβούσας 
Στο κεφαλοχώρι του Ανατολικού Ζαγορίου, την Βωβούσα, που είναι χτισμένο πλάι στον ποταμό Αώο, σε ύψος 1000 μέτρων, στην αγκαλιά της Πίνδου η μόνη επικοινωνία με τα άλλα χωριά του Ζαγορίου ήταν μέσω του μεγάλου μονότοξου γεφυριού που έχτισε το 1748 ο Αλέξης Μίσιος. Το γεφύρι χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα, ενώνοντας τους δύο μαχαλάδες του χωριού, που βρίσκονται δεξιά και αριστερά από τον Αώο ποταμό. 

Γέφυρα Aρτας 
Το πιο φημισμένο είναι το γεφύρι της Aρτας κι αυτό το χρωστάει στον θρύλο της γυναίκας του πρωτομάστορα που θυσιάστηκε για να στεριώσει… Φέρεται ότι χτίστηκε γύρω στα 1602 έως 1606 και το συνολικό σημερινό μήκος του φτάνει τα 145 μέτρα, ενώ το πλάτος τους είναι 3,75 μέτρα.

Γέφυρα Κόνιτσας 
Στο στενότερο σημείο του ποταμού Αώου, κοντά στην Κόνιτσα, το 1871 ο Ζιώγας Φρόντζος, πρωτομάστορας από το γειτονικό χωριό Πυρσόγιαννη, έφτιαξε το μεγαλύτερο ίσως μονότοξο γεφύρι της Ελλάδας, που κόστισε 120.000 γρόσια. 

Γέφυρα Πλάκας 
Το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι, που πρωτοχτίστηκε το 1860. έπεσε και ξαναχτίστηκε το 1863, με κόστος 187.000 γρόσια. Επειδή από το 1881 ο Aραχθος αποτελούσε φυσικό σύνορο, Ελλάδας – Τουρκίας στην ουσία το γεφύρι δεν χρησιμοποιούνταν μέχρι το 1913. 

Γέφυρα Πέρδικας 
Η παμπάλαια γέφυρα Σωματίου στο Πάρκο Αναψυχής Πέρδικας Θεσπρωτίας. 

Γέφυρα Μίσιου 
Η γέφυρα Μίσιου βρίσκεται στην χαράδρα του Βίκου όπου και ενώνει τις απέναντι όχθες. Χτίστηκε το 1748 ως δωρεά από τον ευεργέτη που φέρει το όνομά του. 

Γέφυρα Καμπέρ Αγά 
Το μονότοξο με οξεία κορυφή γεφύρι του Καμπέρ Αγά βρίσκεται κοντά στις πηγές του ποταμού Αράχθου στον επαρχιακό ορεινό δρόμο που συνδέει τα Γιάννενα με το Ανατολικό Ζαγόρι. Γεφυρώνει τον παραπόταμο του Αράχθου Ζαγορίτικο χωρίς να είναι γνωστή η ημερομηνία κατασκευής του, ενώ είναι γνωστό ότι χρηματοδοτήθηκε από τον Καμπέρ Αγά (Τούρκο αξιωματούχο της πόλης των Ιωαννίνων από τον οποίο πήρε και το όνομά του). 

Γέφυρα Καλωτάς 
Το γεφύρι της Καλωτάς, βρίσκεται κοντά στην Ιερά Μονή Βισοκού και γεφυρώνει τον Ζαγορίτικο ποταμό. Χτίστηκε με χρήματα των κατοίκων της Καλουτάς κοντά στον Μύλο του Στέφου Γούλα που υπήρχε εκεί κοντά, η ημερομηνία που χτίστηκε είναι άγνωστη. 

Γέφυρα Πετσιώνη – Φραγγάδων 
Ένα από τα παλιότερα και επιβλητικότερα γεφύρια του Ζαγορίου, είναι και το τρίτοξο γεφύρι των Φραγγάδων το οποίο είναι χτισμένο κοντά στον Μύλο του Θ. Πετσιώνη από τον οποίο έχει πάρει και το όνομά του. 

Γέφυρα Ανηλίου 
Η παραδοσιακή γέφυρα Στεργίου στο Ανήλιο, η οποία βρίσκεται στην σημερινή κατάσταση ύστερα από συντήρηση λόγω ζημιών που είχε υποστεί. 

Το Ζαλογγογέφυρο 
Το Ζαλογγογέφυρο είναι ένα παλιό, μονότοξο, ιστορικό γεφύρι, που βρίσκεται στο Δ.Δ. Ζαλόγγου του Δήμου Μολοσσών.